İstifra Ne Demek İslam’da?
Metin: Tarihçinin Bakışıyla
Bir tarihçi olarak, geçmişin izlerini sürerken kavramların zaman içinde nasıl evrildiğini görmek beni hep büyülemiştir. İslamî literatürde yer alan birçok kelime, farklı dönemlerde toplumsal, kültürel ve hukuksal kullanımlarıyla zenginleşmiştir. Bu yazıda ele alacağımız istifra kavramı da bu açıdan dikkat çekicidir: hem dilsel kökeniyle bir derinliği var, hem de İslam anlayışı içinde çeşitli yorumlara konu olmuştur. Gelin, tarihsel arka planından günümüzdeki akademik tartışmalarına uzanan bir yolculuğa çıkalım.
Kökeni ve Tarihsel Arka Planı
İstifra kelimesi Arapça kökenlidir. “İstifrâğ” (ٱسْتِفْرَاغ) ya da “ferağa” (فَرَغَ) kökünden gelen bir terim olarak “içini boşaltma”, “boşalma” anlamına gelir. Türkçede anlamı “kusma” ya da “mide içeriğinin ağız yoluyla dışarı atılması” biçiminde kullanılmıştır.
Osmanlı döneminde tıp ve din alanındaki metinlerde “istifra” ya da “istifra etmek” ifadesi, sindirim sistemiyle ilgili durumları tanımlarken kullanılmıştır. Ayrıca fıkıh sahasında da zaman zaman geçmiştir. Bu bağlamda, İslam hukuku çerçevesinde ibadetlerin geçerliliği ya da bozulması konularında “istifra edilmesi” gibi ifade biçimleri ortaya çıkabilmiştir.
İslam Hukukunda Kullanımı ve Tartışmalar
İslam hukuku (fıkıh) kaynaklarında, özellikle ibadetlerle ilgili bazı durumlarda “kusma”nın veya geçerli olmayan bir eylemin etkisi üzerine tartışmalar yapılmıştır. Bu noktada “istifra etmek” fiili devreye girebilir. Ancak dikkat edilmesi gereken husus: burada istifra “kusmak” anlamında kullanılır; yani klasik dilde fizyolojik bir durumun ifadesidir.
Bu kullanımın ibadet hukuku açısından önemi şudur: Örneğin, oruçlu kişide istemsiz olarak kusma (istifra) meydana gelirse orucun bozulup bozulmayacağına dair mezheplerde görüşler vardır. İstifra fiilinin kasıtlı olup olmadığı, kusma sonrası durumun ne olduğu gibi kriterler değerlendirilir. Bu tür tartışmalarda kavramın sınırları, kelimenin dili, bağlamı ve yorumları ön plana çıkar.
Akademik çalışmalarda ise “istifra” gibi eski dilde yer almış terimlerin günümüz açısından yeniden yorumlanması önem kazanmıştır. Özellikle dil bilim, tarih ve din çalışmaları kesişiminde şunlar ele alınır: Kürtçe, Türkçe, Arapça metinlerde bu tür kelimelerin kullanımı; Osmanlıca tıp literatüründeki “istifra” kavramı; ibadet hukuku çerçevesinde “kusma”nın hükmü. Bu yönüyle istifra, sadece bir fizyolojik eylem değil, aynı zamanda dilsel tarih ve hukuk biliminin kesiştiği bir kavramdır.
Toplumsal ve Güncel Yansımaları
Günümüzde “istifra” kelimesi yaygın olarak kullanılmasa da haber dilinde, tıbbi metinlerde ya da günlük konuşmada “kusmak” bağlamında karşılaşılır. Örneğin Türkçe haberlerde “istifra etmek” ifadeleri gördüğümüz gibi , metin çevirilerinde ya da eski metin araştırmalarında “içini boşaltmak” anlamıyla da karşımıza çıkabilir.
Akademik olarak, bu tür kavramların yeniden incelenmesi şu açılardan önemlidir:
– Dinî metinlerde kullanılan dilin zaman içinde nasıl değiştiği,
– İbadet hukuku bağlamında fizyolojik durumların nasıl değerlendirildiği,
– Tıp ve din arasındaki ilişki, eski literatürdeki kavramların bugüne nasıl aktarıldığı.
Bu bağlamda, “istifra” kavramı bize hem bir dil tarihi dersi verir hem de dinî metinlerin sosyal ve kültürel bağlamda nasıl okunabileceğini göstermektedir.
Sonuç
İslam bağlamında “istifra” demek, kasıtlı ya da istemsiz olarak kusma ve içeriğin ağız yoluyla dışarı çıkması anlamına gelir. Ancak kelime boyutu, tarihsel ve hukukî boyutu göz önüne alındığında bu daha basit anlamın ötesine geçer. Arapça kökeniyle dilsel bir katmana sahiptir; Osmanlıca tıp ve din literatüründe yer almış; fıkıh açısından ibadetlerle ilişkili tartışmalara konu olmuştur. Günümüzde ise daha çok dil kullanımında kalmış olsa da, akademik alanda dil-savun fizyolojisi ve ibadet ilişkisi gibi açılımlarla yeniden değerlendirilmektedir. İster dil tarihiyle ilgilenin, ister dinî hukukla, ister genel kültür bağlamında merak ediyor olun — istifra kavramı, tarih, kültür ve dinin kesişim noktasında durmaktadır.
::contentReference[oaicite:3]{index=3}